Mai vàng thuộc họ Ochnaceae, có tên khoa học Ochna integerima, là cây đa niên, có thể sống trên một trăm năm, gốc to rễ lồi lõm, thân xù xì, cành nhánh phổ quát, lá mọc xen. Ngoài tình cờ, cây mai tự rụng lá vào mùa Đông và ra hoa vào mùa Xuân. Thế nên, ông cha chúng ta đã lảy hết lá vào tháng chạp âm lịch, để thúc đẩy ho cây mai ra hoa rộ vào dịp tết Nguyên đán.
– Hoa mai thường mọc ra trong khoảng nách lá, thoạt tiên là một hoa lớn, gọi là hoa cái, có vỏ lụa (vỏ trấu) bọc bên ngoài. Khi vỏ lụa bung ra, thì xuất hiện một chùm hoa con, từ một nụ tới mười nụ, phát triển rất nhanh, độ bảy ngày sau là nở. Trong chùm hoa này, hoa lớn nở trước hoa nhỏ nở sau, đến vài ba ngày mới nở hết. Mỗi hoa bên ngoài có 5 đài màu xanh, bên trong có 5 cánh màu vàng, ở giữa là một chùm nhụy mang phấn màu xậm hơn. Thường hoa nở 3 ngày thì tàn. Ngày thứ nhất, 5 cánh và chùm nhụy xoè thẳng ra rất đẹp! Ngày thứ 2, 5 cánh vảnh lên và chùm nhụy dụm lại. Qua đến ngày thứ ba, 5 cánh khởi đầu rơi lở tở theo chiều gió, hoa tàn.Hoa nào đậu thì bầu noãn phình to lên và kết hạt mai. Hạt non màu xanh, hạt già màu đen, hạt chín rụng xuống đất, mọc lên cây con. Cây con vài ba năm sau mới ra hoa bói lần Trước tiên và cứ thế tiếp tục, mỗi năm mỗi ra hoa. Đấy là chu kỳ của cây mai, cây mai vàng cò có phổ biến loại, rất phổ quát.
– Mai vàng 5 cánh là cây mai đại diện cho đông đảo các loài mai, vì lúc nghe nói đến mai, là phần nhiều chúng ta mường tưởng cây mai vàng 5 cách cổ truyền này. Theo tục lệ, Tết tới, nhà nào cũng bác bỏ mai, với lòng ý muốn được một năm đầy may mắn, vui tươi hạng phúc! Mai vàng 5 cán còn chia ra:
+ Mai sẻ: Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng sắp biển. Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông thưa thớt. Nếu như chúng trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn ví như có hơn năm cánh thì đúng là loại mai động. Mai sẻ mọc tản mác trong khoảng các thức giấc từ Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền trung và có lúc thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa.
+ Mai châu: Còn gọi nôm na là mai “trâu” vì hoa to và rất rộng rãi, mọc khắp nơi ở miền Nam, có nơi mọc thàng rừng, cả núi như Mai Lĩnh, nhưng không sai hoa bằng mai sẻ. Cây mai này có hoa 5 cánh màu vàng tươi rất đẹp, rất được yêu thích để bác trong ba ngày Tết. + Mai liễu: Là cây mai vàng 5 cánh thường, nhưng cành nhánh mềm mại, quằn quại, rũ xuống như vây liễu. Hoa nở đầy cành lất phất theo chiều gió, trông thật là nên thơ!. + Mai chùm gởi: Là cây mai có thân cứng, ở đầu cành nổi lên những khối u lớn, giống như chùm gởi. Ở chung quanh co khối u, mọc chi chít đầy tược non, đầy nụ hoa, lúc nở thành một bó hoa to lớn trông thật đẹp. Có người còn gọi là “mai vương” vua các loài mai, hoặc mai “tỳ bà”, được trồng các vườn mai.
Xem thêm: Mai bến tre có đặc điểm gì? giá mai vàng bến tre như thế nào?
+ Mai thơm, Mai hương, Mai ngư: Cũng là cây mai 5 cánh thường, nhưng hoa có mùi thơm nhẹ nhàng, phảng phất lâng lâng, làm cho tâm hồn người thưởng thức càng thêm thích thú vui xuân ! Mai thơm Huế rất quí, mắt nhặt, sai bông, cánh dày, lâu tàn. Đặc thù là cây mai này có lá non màu xanh chứ không hề là màu nâu đỏ hoặc hồng như các loài mai khác. Loại mai thơm ở Bến Tre cũng có. Tết vào vườn mai xoành xoạch phảng phất có mùi hương thơm nhẹ. + Mai cánh nhọn: Mai cánh nhọn là cây mai vàng 5 cánh, có nụ hoa nhỏ và dài, nên nở ra cánh nhọn như hình ngôi sao. Do cánh hở, nên ko mấy đẹp, ít được yêu thích, nhưng cũng rất sai hoa. + Mai cánh tròn: Là cây mai vang 5 cánh to, tròn, kín, đẹp, rất dể thương. Đa ố đều thích cây mai này,có người còn quí hơn cây mai đa dạng cánh, rộng rãi màu, nhất là người Trung Hoa, Tết tới tìm tậu loại mai này về bác bỏ trong nhà. + Mai cánh dún: Đây là cây mai vàng 5 cánh to, đẹp, dún lại như có ren chung vòng quanh, xem rất lạ mắt, dược rộng rãi người ưa thích trồng để chơi hoa. Cây này cũng sai hoa, Tết nở đầy cành phân phất như đàn bướm vàng tung bay. + Mai rừng Cà Ná, Mai rừng Bình Châu: Đây là cây mai hoang dại, mọc tại khu rừng Cà Ná, Bình Châu, cũng thuộc họ mai, cây thân nhỏ èo uột, cành rất giòn, lá hình bầu dục, có răng cưa mịn, màu xanh bóng lộn, rờ thấy trơn tuột chứ không thấy nhám như lá mai thừơng. Hoa 5 cánh màu vàng nhạt, cuống hơi dài và có màu tím tím. Cây mai rừng này ko mấy đẹp, nhưng cũng là cây mai lạ. + Mai Vĩnh Hảo: Cây mai này do ông Kha Linh Vũ ( Qui Nhơn) giới thiệu, cũng là cây mai hoang dại mọc ở vùng núi Vĩnh Hảo. Gần Tết, người ta chặt đem về cắm ở bãi cát dưới đầu sông Dinh, thị xã Phan Rang để bán. Đặc điểm cây mai này rất nặng, có thể gấp rưỡi mai thường khác, nên gọi là “mai đá”. Thân thật cứng, cành nhỏ, giòn, dễ gãy,lá nhỏ, lúc non màu xanh, trong như giấy. Hoa lớn, cánh phẳng, trong khoảng 12 – 16 cánh màu vàng rất đẹp và lâu tàn. + Mai chuỷ Hốc Môn: Đây là cây mai mới xuất hiện ở Hội Hoa Xuân tỉnh thành năm 1994. Cũng thuộc họ mai, là cây mai rừng, loại mai đực, thân màu nâu, cuống lá rụng để dấu rất to, nên dể tháp ghép với các loại mai khác. Lá lớn dài màu xanh bóng, chung nói quanh nói quẩn có răng mịn. Hoa chùm dạng chủy như hoa điệp ta, màu vàng, nẹn gọi là mai chủy. Cây mai này ra hoa không đẹp lắm, nhưng là cây mai mới. + Mai lá quắn: Mai quắn, do lá to xoáy quắn lại rất lạ, hoa 5 -7 cánh lớn, nở xoè lớn nhưng 5 cánh cong cong trở lên như lòng thuyền, ngoài đầu hơi đo đỏ, khá đẹp, nhụy cái to rất dài.
– Mai sẻ là cây mai vàng 5 cánh nhỏ, nên goi mai sẻ. Nhưng đặc trưng là cây mai đột biến này có hoa chùm, rất sai hoa.Tết đến, hoa tấp nập đầy cành, vàng tươi , nhấp nhánh, trông rất đẹp mắt.